नाही गा मी देव....

 

गझल सुधाकर कदमची...श्रीकृष्ण राऊत.

सुधाकर कदम, ये किस चीजका नाम है?

 हे आता जवळ जवळ संपूर्ण महाराष्ट्राला माहित आहे़ पुन्हा सांगण्याची काही गरज नाही, वाट आहे फक्त आता एकच की महाराष्ट्राच्या कानाकोपर्‍यातून कॅसेट रेकॉर्डरवर हा आवाज दर्दी गझल प्रेमींना कधी मोहिनी घालायला सुरवात करतो आणि तो नुसताच मोहिनी घालणार नाही तर त्यापुढे जाऊन थेट हृदयात त्याचे स्वतःचे घर ही करेल, आणि तुम्ही-आम्ही नुसतेच बघत राहू-ऐकत राहू़ इतकं स्वर, सौंदर्य व काळजात सरळ उतरवण्याची देखणी अदा सुधाकरच्या गळ्यात आहे़ मागेपुढे एखाद्या मैफिलीत सर्वांच्या समक्ष एखाद्या दर्दी गझल ने त्यांच्या गळ्याचे चुंबन घेतले नाही तर नवल नाही़.

 कवीला काय म्हणायचे आहे? काय सांगायचे आहे? काय सुचवायचे आहे? ते कवी कमीतकमी आणि नेमक्या शब्दात मांडतो़ तरी आशयाचा एखादा पैलू, अर्थाचा एखादा पदर रसिकाला गझल वाचून पूर्णपणे उलगडेलच असे नाही आणि गझलच्या बाबतीत तर ‘समजणे’ हे क्रियापद किती थिटे आहे हे आपल्याला कालांतराने का होईना पण समजल्याशिवाय राहत नाही़ तेव्हा अर्थाच्या पूर्णत्वाकडे आणि आशयाच्या सघनतेकडे रसिकाला हळुवार सुखवटीतून घेऊन जाण्याचे काम गझल गायक आपल्या गळ्याच्या ताकदीने करीत असतो़. आणि मला वाटते गझल गायनाचं खरं सामर्थ्य यातच आहे़ नुसत्याच गायकीचं कसब दाखवायचं असेल तर इतर गायन प्रकार काय थोडे आहेत?

 ही जाण सुधाकर कदमांना आहे़ याचा मनापासून आनंद झाला़. ती जसजशी विकसित झाली; तसतशी गझल त्यांना प्रसन्न झाली.

शब्दातील आशयाचा सुगंध कधी दरवळू लागला,स्वरांच्या सौंदर्यलहरींनी कधी काळजात भरू लागला ह्याचे भान श्रोत्यांनाही राहू नये व गझल गायकालाही. इतका गझल गायकाने महफिलचा अंशनअंश गझलमय करून टाकला पाहिजे. म्हणजेच शब्दांतील आशयाचा सुगंध व स्वरातील सौंदर्य हळुवार आंजारत- गोंजारत एकाच वेळी शब्दातील कवी व स्वरातला गायक एकमेकांशी खेळीमेळीने वागत असल्यासारखे पेश केले पाहिजे. सुधाकर कदमांना हे साधलं आहे हे विशेष ! ते शब्दातल्या कवीला कुठे दुखावत नाहीत तर स्वरातल्या गायकाला कुठे मुरड घालत नाहीत; हे त्यांना जितके अधिक आत्मसात होईल तितकी त्यांच्यावर जान देणार्‍यांची संख्या वाढत-वाढत जाऊन चांदण्यांसारखी मोजता येणार नाही़.

 गझल पेश करण्यापूर्वी गझलच्या एकंदर रुपाची झलक एखाद्या शेरमध्ये दाखविण्याची त्यांची शैली गुलाम अलीची आठवण करून देणारी असली तरी काही आठवण फार सुखद असतात, त्या तर्‍हेची ही आठवण आहे़. त्यामुळे होणार्‍या वातावरण निर्मितीने श्रोत्यांना विश्वासात घेतल्या जाते; नंतर स्वतःच्या आयुष्यातील एखादा अनुभव ज्या तन्मयतेने आपण हळुवार सांगतो तितक्या आत्मियतेनं कवीच्या शब्दातला अनुभव फुलविल्या जातो - खुलविल्या जातो - श्रोत्यांपर्यंत पोचविल्या जातो व त्यांना पुनः प्रत्ययाचा आनंद होतो़.तो एक प्रकारचा सूचक असा गोड इशारा असतो़. वाट कोणत्या स्वर्गाकडे जाते हे दिग्दर्शीत करणारा फलक असतो़. आणि मला वाटते ही शैली गझल गायनाचा एक शृंगार आहे़.

 मी सुखद आठवण म्हणतो ते या अर्थाने. रसिकांना ही सुखद आठवण चालेल कारण त्यानंतरची स्वर्गनिर्मिती ही आपल्या साधनेच्या ऐपतीप्रमाणे करणे हे प्रत्येक गझल-गायकाचे स्वतःचे योगदान असते आणि ते योगदान सुधाकर कदम आपल्या स्वरांच्या आरोह-अवरोहातून, रागांच्या माध्यमातून आणि हार्मोनियमवरील आपल्या बोटातून ‘दिल खोलके’ देतात तेव्हा ऐकणारा तृप्त होतो़.आणि गुणगुणत राहतो-

‘झिंगतो मी कळेना कशाला

जीवनाचा रिकामाच प्याला.’

लोकमत साहित्य जत्रा

१० जुलै १९८३

https://youtu.be/RlJBMllyJFg

#लेख #गझल #गझल_गायक ##singer #music

 

दै. हिंदुस्थान,अमरावती...

      मराठी गझल हा काव्यप्रकार महाराष्ट्राच्या कानाकोपऱ्यात नेण्याचे महान कार्य करणाऱ्या ज्या दोन व्यक्तींची आदराने नावे घेतली जातात, त्यातील एक म्हणजे कविश्रेष्ठ #सुरेश_भट व दुसरे म्हणजे कवी, गझलकार, गीतकार, संगीतकार व स्फुट लेखक 72 वर्षांचे चिरतरुण श्री. #सुधाकर_कदम. दोघेही वैदर्भीय. भट अमरावतीचे तर कदम यवतमाळ जिल्ह्याचे.

दै. हिंदुस्थानच्या "#रंग_गझलेचे" या लोकप्रिय सदरात आज कदम सर प्रथम प्रवेश करीत आहे याचा मला आनंद आहे.

       गझल सम्राट स्व.सुरेश भट ज्यांचा उल्लेख 'महाराष्ट्राचे मराठी मेहदी हसन "म्हणून करतात त्या सुधाकर कदम  यांनी मराठी गझल गायकी महाराष्ट्राच्या कानाकोपर्‍यात  रूजविण्यासाठी,व लोकप्रिय करण्यासाठी संपूर्ण आयुष्य वेचले. "सुरेश भट स्मृती  पुरस्कार तसेच" #गझलगंधर्व " हा किताब प्राप्त कदम सरांचा १९८३ साली "भरारी " हा,पहिला मराठी गझल गीतांचा अल्बम प्रसिद्ध झाला.  "#खूप_मज्जा_करू "हा तेरा बालगीतांचा अल्बमही प्रसिद्ध  झाला आहे. गुलशन कुमार प्रस्तुत सीडी मध्ये " #अर्चना " या भक्तिगीतांची सीडीही प्रकाशित झाली आहे.गायक सुरेश  वाडकर व गायीका वैशाली माडे यांनी स्वरसाज चढवलेल्या "#काट्यांची_मखमल" या मराठी गझल अल्बमला , "#तुझ्यासाठीच_मी "या गीतकार दिलीप पांढरपट्टे यांच्या अल्बमला तसेच बालभारती ,पहिली ते चौथीच्या कविता" #झुला " व कुमार भारती आठवी ते दहावीच्या "झुला"ला सुधाकर कदम यांनी संगीत दिले आहे.वृत्तपत्रातून त्यानी "#फडे_मधुर_खावया "या सदराखाली स्फूट लेखन ही केलेले आहे.

अनेक वाद्य  वाजविण्यात पारंगत असलेल्या सुधाकर कदम यानी नागपूर आकाशवाणीचे #गायक व #वादक म्हणूनही काम केले आहे.

त्यांना   ' आऊट स्टॅडिंग यंग पर्सन', 'कलादूत', 'समाजभूषण', 'कलावंत', 'शान-ए-ग़ज़ल', 'महाकवी संतश्री विष्णुदास','गझल गंगेच्या तटावर' या व अन्य पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे.अर्चना या त्यांच्या अल्बम मधील भक्तिगीते पंडित शौनक अभिषेकी,अनुराधा मराठे यांनी गायिलेली आहेत.

     आज त्यांची "घर आहे पण दारच नाही" ही गझल सादर करतो आहे. आस्वाद घ्यावा. प्रतिसाद द्यावा.

-अनिल जाधव 

अक्षय तृतीय

१४ मे २०२१

 

सुरेश भट आणि मी...१९८१

.              जेव्हा कुणीही मराठी गझल गात नव्हते तेव्हा     #मराठी #गझल व #गझल_गायकीच्या #प्रचार_प्रसारासाठी सुरेश भट व मी महाराष्ट्रभर फिरत होतो.त्यावेळी आम्ही दोघेही अर्धा-अर्धा कार्यक्रम करायचो.सुरवातीला भट त्यांच्या पद्धतीने व मध्यंतरानंतर हार्मोनियम तबल्याच्या साथीसह मी स्वरबद्ध केलेल्या गझला सादर करायचो. एकदा प्रयोग म्हणून दोघांनीही अधून मधून (मिक्स) गझला सादर करण्याचा एक प्रयोग १९८१ मध्ये यवतमाळ जिह्यातील #पांढरकवडा या गावी करून पाहिला...पण या पद्धतीमध्ये आम्ही दोघेही व्यवस्थित 'सेट' न होता 'डिस्टर्ब' होत गेलो.म्हणून यानंतर पुढे दोघांनी मिळून जितके कार्यक्रम केले ते अर्धे अर्धे...

         आज अचानक जुन्या फाईलमध्ये नागपुरहून प्रकाशित होणाऱ्या दैनिक #लोकमतचे खालील कात्रण दिसले ते मुद्दाम सादर करीत आहे.