’...फिर पानी दे मौला’
उर्दू गझल मध्ये स्वररचनेच्या बाबतीत जगगजितसिंग यांनी जेवढे प्रयोग केले तेवढे आपल्या देशात कोणीच केले नाही.आणि त्यामुळेच जगजितसिंग यांची कमतरता भारतीय रसिकांना सतत जाणवणार आहे.मियामल्हार सारखा वर्षा ऋतुमध्ये गायिल्या जाणार्‍या रागात पाण्यासाठी अल्लाह ची करूणा भाकण्याचे काम जगजितच करू जाणे. शास्त्रीय गायकांना जो परिणाम साध्य करण्याकरिता आलापी,बडाख्याल ते छोटा ख्याल इतके सव्यापसव्य करावे लागते ते न करता कोरसने करून रसिकांना तो परिणाम देणे हे एर्‍या-गबाळ्याचे काम नोहे. यात मी शास्त्रीय गायकांना क्मी लेखतो असा गैरसमज कोणी करून घेऊ नये.कारण मियामल्हारमधील छोटा ख्याल सुरू झाल्यानंतर भीमसेनजींच्या विजेच्या गडगडासारख्या कडकणार्‍या ताना आणि स्वरांचे बेहेलावे एखाद्या धबधब्याखाली बसल्यावर अंगावर पडणार्‍या जलप्रपाताप्रमाणे चिंब-चिंब करून टाकायचे.पण तेथे चिंब होण्याकरीता ’चातक’ बनून वाट बघावी लागायची.येथे मात्र एकदम बरसातच...
’एक बस तू ही नही मुझसे खफा हो बैठा’ ही गझल मेहदी हसन यांनी मियामल्हार मध्येच त्यांच्या ढंगात पेश केली.तिचाही बाज वेगळाच आहे.या दोन्ही गायकांची खासियत म्हणजे त्यांचा खर्ज.मंद्र सप्तकातील त्यांची कारागिरी सरळ हृदयाला भेदून जाणारी जाणारी आहे.मग जगजित यांचे ’फिर पानी दे मौला’ असो की मेहदी हसन यांचे’मुझसे खफा हो बैठा’ असो...
चित्रपटांमध्येही या रागाचा तुरळक प्रयोग झालेल आहे.वसंत देसाई यांनी स्वरबद्ध केलेलं,वाणि जयराम यांनी गायिलेल ’बोल रे पपीहरा..’ हे गाण अतिशय सुंदर आणि लोकप्रिय झालेलं गाणं...परंतू मला मन्ना डे यांच्या प्रायव्हेट अल्बमधील ’नाच रे मयूरा...’हे गीत अतिशय आवडलं.
आज आपण जगगितसिंग यांनी गायिलेली निदा फाज़ली यांची ’गरज बरस प्यासी धरती को फिर पानी दे मौला’ ही गझल ऐकू या...यातील व्हायोलिन आणि बासरी या दोनच वाद्याचा वापर हे आणखी एक वैशिष्ठ्य आहे.त्यातल्या त्यात व्हायोलिन तर थेट भिडणारेच...तसेच नेहमीचा केरवा ताल येथे वेगळ्या पण गझलेला पूरक पद्धतीने शब्दांसोबत चालत (ठुमकत-ठुमकत) आपल्या समोर आलेला दिसून येतो.हे ही जग्गूभाईंचे वैशिष्ठ्य आहे...
याच रागातील मेहदी हसन यांनी गायिलेली फरहत शहज़ात यांची अतिशय सुंदर अशी ’एक बस तू ही नही मुझसे खफा हो बैठा’ ही गझल ज्यांना रागविस्ताराच्या आलापासह (Live) ऐकायची असेल त्यांनी माझ्या www.gazalgazal.blogspot.com या blog ला भेट द्यावी.
"...phir paani de maulaa"
garaj baras pyaasi dharati par phir paani de maulaa
chidiyo ko daane, bachcho ko gud_dhaani de maulaa
do aur do kaa jod hameshaa chaar kahaan hotaa hai?
soch-samajh vaalo ko thodi naadaani de maulaa
tere hote koyi kisi ki jaan kaa dushman kyo ho
jine vaalo ko marane ki aasaani de maulaa
phir murat ke baahar aakar chaaro or bikhar jaa
phir mandir ko koi mira divaani de maulaa
phir roshan kar zahar kaa pyaalaa, chamakaa nayi salibe
jhutho ki duniyaa me sach ko taabaani de maulaa
Nida Fazli
