मराठीसारखी मनमिळावू, सर्वधर्मसमभावाची व सोशिक भाषा या जगात दुसरी सापडणे अशक्य आहे. तिच्या सर्वसमावेशकतेमुळे किती तरी परप्रांतीय घुसखोर आपलेच घर समजून मराठीत ठिय्या देऊन बसले व स्वरात स्वर मिसळून गायला लागले आहेत. त्यामुळे मराठीनेसुध्दा 'मिले सुर मेरा तुम्हारा' असे म्हणत त्यांना आपल्या छत्रछायेखाली घेऊन 'सुर की महिमा' साऱ्या जगाला दाखवून दिली. मराठीत असलेले परकीय शब्द, बांगलादेश किंवा पाकी घुसखोरांप्रमाणे वेगळेपण जपून मुळावर घाव घालणारे नसून, मराठीची शोभा वाढविण्याचा प्रयत्न करणारे आहे. त्यामुळे ते मराठीशी इतके एकरूप झाले आहेत की, आज आपण त्यांची हकालपट्टी करतो म्हटले तरी ते शक्य नाही.
प्रत्येक भाषेचा आपला एक डौल असतो, अदा असते, तरी पण त्या त्या भाषेतील शब्दांचा अपभ्रंश करून बोलणारे सगळी लय बिघडून टाकतात. डौल बिघडवतात. आपल्या मराठी मायबोलीत आलेले इतर भाषांमधील शब्द बिचारे एकजीव होऊन बसले, पण इंग्रजी मात्र अजूनही आपले वेगळेपण जपून आहे. त्यामुळे मराठी बोलतांनासुध्दा एखादा तरी इंग्रजी शब्द वापरल्याशिवाय आम्हाला करमतच नाही. कमीत कमी 'इंप्रेशन' पाडायला तरी एखादा इंग्रजी शब्द वापरायचाच हा आमचा मराठी बाणा ! त्यामुळे ओ. सी. (ऑफिस कॉपी) चे ओशी, फाईलचे फायली, 'कम्प्लेंट'चे कंम्प्लेटा असे अनेकवचन व टेम्पररीचे टेंपरवारी, टाईल्सचे स्टाईल, ट्युबचे टूप, पिक्चरचे पिच्चर असे उच्चार होताना दिसून येतात.
मी कॉलेजमध्ये गेल्यावर पहिल्याच हजेरीच्या वेळी इंग्रजीच्या राव नामक प्राध्यापकाने मिस्टर एस. पी. कॅडॅम असे नामकरण करून मला धर्मांतराच्या टोकावर नेऊन ठेवले. पहिल्या वर्गापासून सुधाकर पांडुरंग कदम असे पूर्ण नाव शुध्द मराठीत ऐकायची सवय असल्यामुळे त्या दिवशीच्या नामांतर सोहळ्यामुळे आम्ही बेशुध्द व्हायच्या बेताला आलो व आमची पितरे झिंगल्यासारखी होऊन भेलकांडायाला लागली. हे काही बरे नव्हे म्हणून व वर्गातील मुलीही या नावाला फिदीफिदी हासल्या म्हणून मी उभे राहून 'कॅडॅम' नव्हे 'कदम' असे सांगण्याचा प्रयत्न केला. पण रावांना मराठी समजत नसल्यामुळे त्यांनी 'यऽऽस, यूऽऽऽ, व्हाट हॅपन्ड ? सिट डाऊन प्लिज ! आऽऽऽय से सिट डाऽऽऊन' केले. पण आमच्या टाळक्यात काहीच न शिरल्याने आम्ही उभेच. हे पाहून पुन्हा 'हेऽऽऽ यूऽऽऽ, गेटआऊट' असले काही तरी इंग्रजीत सांगितले. त्यातील 'गेटआऊट' तेवढे आम्हाला समजले. पहिल्याच दिवशी घोर अपमान होत असलेला बघून आम्हीही तावात आलो व 'यू आर राँग सर, माय नेम इज कदम, अँड यू आर कॉल्ड मी कॅडॅम, देट इज कदम कदऽऽऽम, नॉट कॅडॅम! प्लिज रिपेअर (दुरुस्त करा) माय नेम इन युवर रोल कॉल' अशी मायबोलीतील खडी इंग्रजी सुनावली. पण आमची इंग्रजी रावांना समजेना व रावांचे सांगणे आम्हाला पटेना! वर्षभर असेच चालल्यामुळे आमचे इंग्रजी कच्चे राहिले ते राहिलेच !
कच्च्या इंग्रजीमुळे काय काय घोटाळे होतात ते आपण नेहमीच बघतो. एकदा बाहेरगावचा कायक्रम आटपून शाळेत पोहचलो, तर सगळीकडे सामसूम दिसले. शांततेसोबतच परिसरही स्वच्छ चकचकीत ! मुलांचा आवाज नाही. शिक्षकही वर्गावर! पण सगळे शांतपणे. या वातावरणामुळे काही तरी गंभीर घडल्याची जाणीव होऊन मनात शंकेची पाल चुकचुकायला लागली. म्हणून हळूच समोरच्या चपराशाला विचारले, तर तो उत्तरला, 'आज इन्फेक्शन झाले ना म्हणून असे आहे !' प्रथम कळले नाही, पण थोड्याच वेळात 'टूप' पेटली, नुकतेच इन्स्पेक्शन झाल्याचे कळले व हसता हसता पुरेवाट झाली.
आमच्या चिरंजीवांच्या दहावीच्या परीक्षे अगोदर त्याचा शाळेतील निरोप समारंभ आटोपला. त्याच दिवशी आजी अत्यवस्थ असल्याचा निरोप आला. आम्ही सर्व कुटुंबीय शेवटची भेट घ्यायला खेड्यावर पोहचलो. सगळे नातेवाईक जमा झाले होते. आम्ही सर्व जण आजीला भेटून, निरोप घेऊन खोलीच्या बाहेर आलो. तेवढ्यात गावचे पाटील तिथे आले व दरवाज्यात उभ्या असलेल्या आमच्या चिरंजीवांना म्हणाले. 'काय म्हणते रे आजी? चिरंजीव उद्‌गारले, 'सध्या आजीचा सेंड ऑफचा कार्यक्रम सुरू आहे!'
घरातूनच असे प्रसंग घडतात असे नाही. कार्यालयांमधूनसुध्दा हे घडतच असतान एकदा आर्णीच्या विद्युत मंडळाच्या कार्यालयात इंजिनियर मित्र श्री. राम पांडेसोबत गप्या मारत बसलो होतो. काही वेळाने एक वायरमन तेथे आला व पांडेना म्हणाला, 'साहेब, झंपर जळाले!' आम्ही त्याचेकडे आश्चयनि बघायला लागलो. पण पांडेसाहेब चेहऱ्यावरची रेषही न हालवता म्हणाले, 'बदलून टाक.' अंगावरील झंपर जळूनही पांडेचा हा तटस्थपणा पाहून आम्हाला राग यायला लागला व तावातावातच आम्ही म्हणालो. 'काय हे पांडेसाहेब झंपर जळाले म्हणजे झंपरवाली बाई पण जळाली असेल ना? मग झंपर बदलून टाक अले म्हणून बोळवण करण्यापेक्षा त्या बाईला दवाखान्यात न्यायला का सांगत नाही!' यावर पांडेसाहेब व वायरमन दोघेही खो-खो करून हसायला लागले व म्हणाले 'तुम्ही समजता तो हा झंपर नाही. हा 'जंपर' आहे. तारांचा जोड असतो त्या खांबाला कट पॉईट म्हणतात. या कट पाँईटवरून इकडून तिकडे विद्युत-वहन होण्याकरिता जो तार बापरतात, त्याला जंपर म्हणतात.' वायरमन या जंपरचा अपभ्रंश सरळ सरळ झंपर असा करून 'झंपर जळाले,' 'झंपर ओपन झाले' 'झंपर तुटले,' असे सांगत असतात.
मराठीमध्ये इंग्रजी शब्द वापरल्यामुळे होणारे घोटाळे ठीक आहेत, पण आपली मायबोलीच जेव्हा पन्नास कोसावर 'चाल' बदलते, तेव्हा तर आणखीनच गंमत येते. बुलढाणा जिल्ह्यात 'ळ'चा उच्चार 'ड' असा केल्या जातो. त्यामुळे डाळीला दाड, केळीला केडी, फळाला फड, गुळाला गुड, तळ्याला तडे म्हटल्या जाते. तेथील डॉक्टर लोक या लोकांना 'अर्धी गोडी सकाडी व अधीं गोडी संध्याकाडी उकडलेल्या पाण्यासोबत घ्या' असे गंमतीने सांगतात. हाच 'ळ' अमरावती जिल्ह्यात 'य' बनतो. तेव्हा गुळाचा गुय, केळाचे केय होते. तिकडे झाडीपट्टीत तर आणखीनच वेगळे काम आहे तेथे 'ळ'चा 'र' होतो व 'ज' 'च' चा उच्चार ज्य, च्य होतो. 'बाजारात जाशील तर तुरीची डाळ व चांगला गूळ आणशील' हे वाक्य 'बज्यारात ज्याशीन त तुरीची डार अन् च्यांगला गूर आनज्यो' असे रूप घेते.
सातव्या इयत्तेत असताना माझ्या फाळके नावाच्या वर्गबंधूला 'ळ' चा उच्चार करता येत नव्हता.तो 'ळ' ला 'ड' म्हणायचा.मुलं त्याला 'फाड'के म्हणायची.एकदा मराठीच्या तासिकेला शिक्षकांनी एकेक विद्यार्थ्याला एकेक कविता म्हणायला सांगितली.नेमकी फाळकेच्या वेळी 'फळे मधुर खावया असती नित्य मेवे जरी' ही कविता आली. फाळकेने उच्च सुरात सुरू केली 'फडे मधुर खावया....' अर्थात पुढील ओळी विद्यार्थी व शिक्षकाच्या हस्यकल्लोळात बुडून गेल्या हे सांगणे नकोच!
तर मंडरी, धीस इज मराठी म्हणजे मदरटांग आणि धीस इज आम्ही! जितके राईटचे तेवढे थोडेच! म्हणून आता आपली 'लीव्ह' घेतो.
